Groencontact 2022/4

In het licht van de energiecrisis gaan we allen naarstig op zoek naar manieren om energie te besparen. Dit werpt een nieuw licht op hoe we naar verlichting kijken: hebben we het écht nodig? Deze donkere tijden kunnen mogelijks een ecologische verlichting teweegbrengen, we denken steeds meer na over de wissel werking tussen mens en omgeving.

Eind september organiseerde de sierteelt- en groenfederatie AVBS tijdens de vakbeurs Green in Flanders Expo in Gent het Green Cities Seminarie 2022. Het seminarie handelde over de positieve klimaateffecten van doordachte groene ruimtes in stedelijke gebieden en wilde landschapsarchitecten, tuinaannemers, groendiensten en beleidsmakers sensibiliseren.

Als maatschappij zijn we op zoek naar manieren om onze levenswijze te verduurzamen, onze voedselproductie veerkrachtiger te maken en onze band met de natuur terug te versterken. Lokaal voedsel, biologisch voedsel, als gemeenschap aan voedselproductie doen, ... het lijken mogelijke stukjes van deze complexe puzzel te zijn. Dit kan zeer kleinschalig beginnen, door bijvoorbeeld een fruitboom in de tuin of een kruiden bak op het terras van een appartement. Je kan je tuin ook zo inrichten dat er een eetbare kruinlaag, struiklaag en kruidlaag te vinden is (een zo genaamde voedselbostuin), zoals gebeurt in de Drakentuin nabij Tienen (www.drakentuin.be). Andere projecten zijn grootschaliger: een voedselbos. Het doel kan zijn om zelfvoorzienend te zijn, maar er zijn ook bedrijven en organisaties die voor commerciële redenen begonnen zijn met het aanleggen van een voedselbos.

Het Bermdecreet, dat werd goedgekeurd in 1984, legt de spelregels vast voor het ecologisch beheren van bermen. Dit om bermen op een natuurvriendelijkere manier te beheren en de verschilende functies te optimaliseren. Wat dit decreet inhoud en de wat de mogelijkheden zijn inzake ecologisch beheer spit de VVOG uit voor de Vlaamse steden en gemeenten uit en brengt dit in drie artikels. Hieronder deel één. Deel twee, over de verschillende beheeropties en -technieken, en deel drie, die dieper ingaat op het beheer en sensibilisering, komen in de volgende edities uit.

In een tijd waarin het visuele aspect steeds belangrijker wordt, is het niet zo verwonderlijk dat beeldbestekken meer en meer in trek komen. We laten ons niet langer alleen vertellen wat er gaat gebeuren, we willen het ook kunnen zien. Beeldbestekken maken het gemakkelijker om toezicht te houden. Plus, ze geven inzicht aan burgers en overheden wat men mag verwachten van het beheer. Alle afspraken en eisen worden daarbij in zowel tekst als beeld vastgelegd.

• Bomen in een notendop | Jeroen Schreel
• De wilde tuin | Johan G. Wullaert
• De slimste vogelgids | Jan Rodts

Het Vlaamse landschap verandert continu. De toenemende verstedelijking, intensieve landbouw en industrie-uitbreiding maken dat open ruimte onderhevig is aan sterke versnippering. Ecologische bermen bieden hier echter opportuniteiten. Met een oppervlakte groter dan de oppervlakte van alle erkende natuurreservaten samen, vormen de wegbermen in Vlaanderen een interessant biotoop voor diverse fauna en flora. Daarnaast vormen deze groene linten migratieroutes voor heel wat soorten en kunnen ze dus ontsnipperend werken.

In Vlaanderen hebben we veel en waardevolle beuken. Een oprukkende ziekte uit de VS vormt een ernstige bedreiging voor deze inheemse reuzen. Om ons bomenbestand gezond te houden is het belangrijk de ziekte op te sporen en aan te pakken. Dit door onze bomen in de gaten te houden en tekenen van ziekte op te sporen. Wetenschappers komen echter ogen tekort gezien het talrijke beukenbestand, daarom roepen ze iedereen op om beuken te bekijken. Tijdens het werk of tijdens een wandeling, door plantgoed te inspecteren en door alert te zijn voor symptomen. Fotografeer en meld symptomen die kunnen wijzen op beukenbladziekte en bescherm zo niet enkel onze bomen, maar ook ecosystemen waar ze deel van uitmaken.

De bomen zijn voor Mortsel heilig, maar niet iedereen is even gelovig!

Mortsel is een kleine stad van 26.000 inwoners. Klein van oppervlakte, maar heel stedelijk van karakter. Het is de dichtbevolkste gemeente van Vlaanderen. We worden doorsneden door 3 grote gewestwegen en tal van spoorlijnen. We zijn constant op zoek naar ruimte, zowel voor mensen, mobiliteit als voor groen. Die densiteit maakt dat de grote en kleine groene plekken fundamenteel zijn voor de leefbaarheid en levenskwaliteit.

Dit is een laatste artikel in de reeks van groenprojecten die in Groencontact verschenen naar aanleiding van de succesvolle deelname van Diksmuide aan de Europese groen- en leefmilieuwedstrijd Entente Florale Europe. Dit groen inbreidingsproject bevindt zich op de grens tussen het dichtbebouwd stadscentrum en het open polder landschap. Zowel voor bewoners als toevallige passanten is een buitengewoon interessante plaats ontstaan op de grondvesten van de historische stadswal.

Eind september vond de feestelijke prijsuitreiking plaats van de Europese leefmilieuwedstrijd Entente Florale Europe in Balatonfüred (Hongarije). Deze wedstrijd wordt al sinds 1975 georganiseerd en handelt over 10 criteria, zoals ruimtelijke ordening, landschap, groen, natuur, milieu, toerisme, recreatie en bewoners participatie. Eind juni bezocht en beoordeelde de vakjury de toonaangevende en duurzame groenrealisaties in Diksmuide. Ook alle andere Europese deelnemers kregen de jury op bezoek, waarna het eindresultaat werd bepaald én bekendgemaakt.

De voordelen van bloeiende planten in de openbare ruimte zijn goed gekend. Zo vormen ze een meerwaarde voor biodiversiteit en bieden ze een mooie en kleurrijke invulling. Er is echter één voordeel dat nog niet op veel plaatsen wordt benut: het plukken van bloemen. Dat valt onder de culturele ecosysteemdiensten, zoals natuurbeleving en -educatie. Het plukken van bloemen heeft een positieve impact op elk van die thema’s.

Steden en gemeenten worden meer dan ooit geconfronteerd met uitdagingen rond klimaatadaptatie, biodiversiteit en de leefbaarheid van de openbare ruimte. Het gebruik van groene infrastructuur (GI), zoals groendaken en – gevels, onthardingsprojecten, wadi’s, aanplant van bomen,… biedt hiervoor talrijke oplossingen en voordelen. Investeringen in GI verdienen zichzelf terug en bieden zo veel voordelen voor de economie en de mensen in de stad.

Biodiversiteit omvat de verscheidenheid des leven. In deze wereld vinden we verscheidene ecosystemen, met verscheidene soorten en binnen die soorten is er weer genetische verscheidenheid. Deze wereld wijde biodiversiteit is uiterst nuttig voor de mens. Deze verscheidenheid vormt de basis voor onze voedselproductie maar ook medicinale toepassingen. Bomen vormen een onderdeel van deze biodiversiteit en leveren de mens tal van diensten. Daarbovenop geven bomen ook vorm aan het ecosysteem waarin ze leven. In dit artikel gaan we dieper in op de rol van bomen in het ontwikkelen, behouden en ondersteunen van de biodiversiteit. Ze zijn haast letter lijk een kapstok waar ontelbare organismen hun levenswijze aan ophangen.

Mensen die in de groene sector werken weten het al langer, groen en bomen in het bijzonder zijn belangrijk in de stedelijke omgeving en vervullen vele functies waar we allemaal profijt van hebben. Zeker de hete zomers van de afgelopen jaren hebben ons doen beseffen dat bomen de stad koel houden. Ook de maatschappelijke tendens is dat we bomen meer weten te waarderen en er steeds meer publieke aandacht is om bomen te beschermen. Dit vraagt om efficiënt boombeheer want zo blijven bomen cool!

Op het openbaar domein staat divers meubilair, fietsenstallingen, banken, speeltoestellen, vuilbakken, plant- en bloembakken, … Vele steden en gemeenten investeren heel veel tijd in het kiezen van het juiste straatmeubilair om op die manier kwaliteit, herkenbaarheid en onderhoudsvriendelijkheid na te streven. De juiste sfeer op de juiste plaats. Heel terecht, want het bepaalt natuurlijk het straatbeeld en de beleving van het openbaar domein.

In het voorjaar zijn de bloembollen er vaak als het eerste bij. Ze geven het openbaar groen een kleurimpuls en brengen weer leven in de straten, waardoor we de kille winter snel vergeten en verlangen naar de fleurige lente. Naast de in het oog springende sierwaarde dragen bloembollen ook bij aan de biodiversiteit in de stad. Door hun vroege bloei zijn ze een uitermate belangrijke voedselbron voor insecten in de nog koude voorjaarsmaanden. De bloemen bevatten relatief veel nectar en stuifmeel, waardoor ze een echte waarde zijn voor hommels die hun vleugels al uitslaan vanaf 2 graden Celsius. Galanthus nivalis (sneeuwklokje), Eranthis hyemalis (winterakoniet) en Crocus tommasinianus (boerenkrokus) zijn voorbeelden van vroegbloeiende drachtplanten.

Samen met enkele bestuursleden van de VVOG bezochten we de Floriade in Almere. Toen we het terrein betraden sloegen we meteen linksaf. Na even doorwandelen kwamen we aan de agro-forestry afdeling, uiterst interessant! Vervolgens wandelden we door een expositie over stadslandbouw. Toen we dit traject verlieten viel ieders oog op een prachtig ingerichte expositie. Een verscheidenheid aan hergebruikte materialen maakte een imposante indruk die interactie met de omgeving uitlokte. De ruimte verbond mens, omgeving en natuur. De socio-ecologische ruimte was één. Na een snel moment van oogcontact werd prompt beslot en dat hierover een artikel de wereld ingestuurd moet worden. Bij deze leest u onze uiteenzetting van Wilde Weelde.

Met ons vernieuwde team kiezen we voluit voor een vaste contactpersoon per stad of gemeente. Voortaan hebben we 3 openbaargroen-adviseurs. Dit is een adviseur die jouw stad of gemeente bijstaat op vlak van groenbeleid en -beheer. Ze zijn een luisterend oor, ze willen meedenken, ze staan klaar met tips & tricks. Heb je concrete vragen i.v.m. beheer, wil je goeie voorbeelden, zoek je bijkomende expertise, meer weten i.v.m. nieuwe wetenschappelijk inzichten, opmaak beleidsplannen, vernieuwende groenprojecten, wil je even overleggen of een ‘second opinion’, ... jouw openbaargroen-adviseur is het aanspreekpunt. Je kan steeds bij hen terecht. Ze zullen steeds zoeken op welke manier ze je verder kunnen helpen, hoe ze je kunnen verbinden met andere steden of organisaties… tot je vooruit kan. Ze doen dit steeds in overleg binnen het VVOG-team. Via jouw lidmaatschap kun je hiervan gebruik maken. Even kennis maken met jouw adviseur?

Heeft u het ook vernomen? De Vlaamse regering bereikte in september een akkoord over het Klimaatadaptatieplan 2030. Het plan geeft uitzicht op een ‘klimaatbestendig’ Vlaanderen tegen 2050 en omschrijft de maatregelen die daarvoor de komende jaren moeten worden genomen. Goed, en nu? Het aantal rondetafels, werkbanken, klankbordgroepen, begeleidingscommissies en andere overlegorganen om ‘na te denken over klimaat verandering en veerkrachtige leef omgevingen’ is nu al niet meer bij te houden. We struikelen over onze eigen voeten in de haast om oplossingen te vinden voor wat ons boven het hoofd hangt. Op het terrein daarentegen vordert de realisatie van klimaat robuuste leefomgevingen tergend traag terwijl droogte-, hitte- en neerslagrecords elkaar ook in onze contreien ongezien snel opvolgen. Een andere aanpak van bouwen en ruimtelijke inrichting is een veelbelovende manier om daarop te anticiperen maar de processen en procedures daarvoor vergen tijd en de overheidsbudgetten zijn beperkt. Nochtans ligt een deel van de oplossing gewoon op straat, letterlijk. De straat is de plek waar uitdagingen op het vlak van groen, water, mobiliteit en leefkwaliteit samenkomen. Door op grote schaal lokaal in te grijpen maken we op boven lokaal niveau een verschil (think global, act local). In elke stad en gemeente staan jaarlijks wel één of meerdere straten op de planning voor een al dan niet gedeeltelijke heraanleg. Al die oppervlakte samen vormt een enorm potentieel voor een nieuwe publieke ruimte. Geen druppels op een hete plaat maar stenen die worden verlegd in een rivier.